Bệnh hoại tử tai trên heo – giải mã những bí ẩn

Là một căn bệnh khá bí ẩn và không thường xuyên bắt gặp. Nên khi bệnh xảy ra, đa phần người ta chỉ có thể phỏng đoán nguyên nhân gây bệnh dựa theo kinh nghiệm.

Trên thực tế, có nhiều nguyên nhân có thể dẫn đến bệnh hoại tử tai trên heo như: chấn thương từ các heo trong cùng ô chuồng gây ra, mật độ nuôi quá dày, nuôi nhốt chung heo nhiều lứa tuổi cùng nhau, độ ẩm môi trường quá cao, không gian ăn uống chật chội, khẩu phần ăn quá ít, độc tố nấm mốc, bệnh do virus vi khuẩn.

Các cơ chế gây bệnh và sinh bệnh học chính xác gây ra bệnh hoại tử tai trên heo vẫn chưa được sáng tỏ. Rất có thể tình trạng này không chỉ do một thực thể hay một cơ chế tạo nên. Tương tự vậy, chúng ta cũng chưa thể làm rõ cơ chế vì sao bệnh thường xuất hiện cùng với các triệu chứng khác như răng nanh tổn thương kèm viêm mạch, đặc biệt là viêm mạch trung gian miễn dịch kết hợp với nhiễm trùng; phản ứng vaccine, phản ứng với thuốc (Scott, Miller và cộng sự năm 2001).

Bệnh hoại tử tai trên heo khi bị thường xuất hiện cả hai bên tai. Một số ít trường hợp chỉ xuất hiện một bên tai ở phần rìa phía ngoài và hoại tử ở cánh mũi. Tổn thương ban đầu từ mức độ nhẹ, sau đó viêm loét dần ra khắp bề mặt và cuối cùng nặng là vùng viêm tiết dịch nhầy, loét, hoại tử (hình 1). Sau đó vùng viêm tiếp tục tiến sâu vào lớp biểu bì, các mô mạch, các vi khuẩn từ đó tiếp tục di chuyển gây viêm nhiễm các cơ quan bộ phận trong cơ thể như khớp, viêm phổi tắc mạch, hình thành ổ áp xe và cuối cùng buộc phải loại thải.

Ảnh 1: Loét ở rìa tai, tai sưng và tăng sinh lớp vỏ biểu bì

Theo thống kê của các phòng thí nghiệm chẩn đoán của đại học thú y bang Iowa thì đa phần các đàn heo tại Mỹ đều có xuất hiện bệnh hoại tử tai trên heo nhưng với những tần số khác nhau, mức độ nặng nhẹ và phạm vi ảnh hưởng cũng khác nhau trong mỗi lần xuất hiện.

1. Do một tác nhân gây bệnh nào đó lan rộng ra toàn cơ thể làm kế phát cả hiện tượng heo bị hoại tử tai.

2. Lắng đọng phức hợp miễn dịch trong các mao mạch làm tổn thương mao mạch và hoại tử tai.

3. Do một bệnh thần kinh không rõ nguyên nhân hay bệnh lý trên mạch máu gây bệnh hoại tử tai trên heo. Các cấp độ tổn thương trên mạch máu và/hoặc các ảnh hưởng của thuốc giãn mạch là hoàn toàn khác nhau giữa những con heo khỏe mạnh và heo đang bị bệnh.

4. Do nhiễm trùng một loại vi khuẩn có tác động lên biểu bì gây hoại tử tai.

Mục tiêu của các cuộc điều tra, nghiên cứu về căn bệnh này trên các trang trại thuộc khu vực miền đông nước Mỹ thời gian gần đây là nhằm mô tả lại tiến triển của bệnh cũng như phát hiện các mầm bệnh, nguyên nhân tiềm tàng.

Mọi trường hợp nghiên cứu đều được thu mẫu bệnh phẩm và nghiên cứu ở cấp độ mô học đồng thời làm xét nghiệm cấp độ phân tử. Có thể nói đây là một nghiên cứu có khối lượng mẫu (được xét nghiệm phân tử) khổng lồ.

Mô bệnh học của lớp biểu bì và hạ bì heo bệnh cho thấy sự tổn thương ở nhiều cấp độ khác nhau từ viêm da sâu quanh thành mạch cho đến những thay đổi nhỏ của lớp biểu bì (hình 2).

Những thay đổi trên lớp biểu bì đa phần là tăng sinh lớp sừng. Theo thống kê cho thấy, tại vùng tai bị bệnh thường có các triệu chứng bệnh tích như viêm mạch, tụ huyết, tăng số lượng tế bào bạch cầu, hoại tử lớp biểu bì.

Đối với các trường hợp bệnh hoại tử tai trên heo mãn tính, các dấu hiệu bệnh lý thường là viêm loét, biểu bì tăng sinh không đều, hình thành mô hạt, tụ huyết ở lớp da sâu bên trong (hình 3).

Hình 2: Sinh thiết tai mũi từ một heo bệnh nặng, cấp tính. Lớp hạ bì sưng to phù nề và số lượng bạch cầu trung tính tăng nhẹ ở lớp thượng bì

Hình 3: Sinh thiết tai mũi từ một heo bị bệnh mãn tính. Viêm loét lớp biểu bì tầng sâu, hình thành lớp vỏ cellular, biểu bì tăng sinh. Các lớp hạ bì sâu tăng sinh do hình thành mô hạt và xuất huyết. Các mạch máu sâu dưới da bị tắc mạch do viêm mạch và tụ huyết 

Kết quả của phản ứng PCR trong phòng thí nghiệm đã phát hiện ra sự có mặt của vi khuẩn Staphylococcus Hyicus trong các mẫu bệnh phẩm, mặc dù đoạn gen mã hóa dùng làm phản ứng PCR được chiết xuất từ nuôi cấy chứ không phải từ mẫu bệnh phẩm (Onuma, Uoya et al, 2011).

Phân tích di truyền học của lớp biểu bì và hạ bì cho kết quả cuối cùng là sự xuất hiện của một số loại vi khuẩn trên các heo bị bệnh như:

- Vi khuẩn gây bệnh viêm phổi dích sườn trên heo: Actinobacillus.

- Các vi khuẩn thuộc chi Fusobacterium: là những vi khuẩn khu trú chủ yếu trên đường tiêu hóa và tiết niệu của động vật.

- Liên cầu khuẩn: Streptococcus spp.

- Tụ cầu khuẩn: Staphylococcus spp.

Là có sự khác nhau có ý nghĩa thống kê giữa những heo bị bệnh hoại tử tai trên heo (cấp và mãn tính) với những heo khỏe mạnh. Nghĩa là những vi khuẩn trên có xuất hiện trên hầu hết cơ thể heo bệnh.

Hình 4: So sánh sự có mặt một cách khá đa dạng của các nhóm, chi vi khuẩn và lớp Clostridia giữa heo bệnh và heo khỏe mạnh

Một phân tích thống kê dựa trên kết quả thí nghiệm cho biết:

- Có 209 loài vi khuẩn được tìm thấy có ý nghĩa thống kê giữa heo bị bệnh và heo khỏe mạnh.

- Có 24 loài vi khuẩn được tìm thấy có ý nghĩa thống kê giữa heo bị bệnh cấp tính, mãn tính và heo khỏe mạnh.

- Trong 24 nhóm trên có 2 loại vi khuẩn có khả năng gây nhiễm trùng huyết cao được xác định là có ý nghĩa về mặt chẩn đoán đối với bệnh hoại tử tai trên heo là Actinobacillus spp và Haemophilus spp.

Đa phần những trường hợp heo bị bệnh trong nghiên cứu này khi da bị tổn thương thường là bị “từ trong ra ngoài” chứ không phải từ ngoài vào trong. Nghĩa là tổn thương bắt nguồn từ mạch máu (viêm mạch, tụ huyết…) tạo cơ hội cho vi khuẩn xâm nhập và gây bệnh.

Phân tích di truyền học quần thể còn chỉ ra rằng: các tổn thương trên tai tiến triển song song với sự biến đổi không ngừng của các vi khuẩn xâm nhập và 2 chi vi khuẩn Actinobacillus spp và Haemophilus spp là nguyên nhân gây bệnh chủ yếu hay chỉ là những vi khuẩn kế phát thì đang được nghiên cứu thêm.

Như vậy, dù nghiên cứu đã chỉ ra sự nghi ngờ đối với 2 vi khuẩn là Actinobacillus spp và Haemophilus spp nhưng bệnh hoại tử tai trên heo vẫn còn là một bí ẩn. Việc sử dụng các kỹ thuật chẩn đoán, phân tích khác nhau (mô bệnh học, phân tích gen (PCR) hay di truyền quần thể) một cách hợp lý có thể làm sáng tỏ cơ chế hay nguyên nhân gây bệnh. Từ đó giúp người chăn nuôi có biện pháp phòng bệnh hợp lý hoặc điều trị hiệu quả khi bệnh xảy ra, hạn chế tối đa những thiệt hại không đáng có.